Behandeling
De behandeling van COPD door de wijkverpleging heeft meerdere onderdelen.
Hier vindt je een voorbeeld zorgplan volgens het Omaha Classificatiesysteem. En hier vind je een voorbeeld zorgplan dat is opgesteld aan de hand van NANDA-NOC-NIC.
Wil je meer weten over het verplegen en verzorgen van een COPD cliënt vanuit complementaire zorg? Dan vind je hier meer achtergrondinformatie en ook wijze van behandelen.
Zelfmanagement verslechtering COPD herkennen
Longaanval actieplan
Het longaanval actieplan COPD wordt door de patiënt en zorgverlener ingevuld. Hiermee herkent de patiënt een longaanval eerder, weet de patiënt wat hij/zij moet doen en kan de patiënt direct zelf actie ondernemen. Hiermee kan opname in het ziekenhuis worden voorkomen [6] .
Goede inhalatietechniek & volgorde
Inhalatietechniek controle: Het is belangrijk dat de inhalator op de juiste manier wordt gebruikt. Ongeveer 70% van de longpatiënten gebruikt de longmedicijnen niet zoals het hoort. En dat kan de longklachten verergeren. Bij verkeerd gebruik komen de medicijnen namelijk niet op de juiste plek in de longen. Daardoor werken de medicijnen niet goed. Een ander probleem is dat verschillende zorgverleners soms verschillende instructies aan patiënten geven. Dat is verwarrend voor de patiënt. Daarom is het belangrijk dat alle zorgverleners dezelfde instructies geven en hetzelfde voorlichtingsmateriaal voor patiënten gebruiken. Om hier aandacht aan te geven heeft de Long Alliantie Nederland (LAN) het initiatief genomen om landelijk eenduidige inhalatie-instructies te ontwikkelen, deze is terug te vinden op: www.inhalatorgebruik.nl. Een samenwerking tussen zorgverleners in de longzorg, zorgverzekeraars en bedrijven. Er is ook een andere toolbox beschikbaar op www.goedinhaleren.nl. Deze is ook vanuit de LAN opgezet. De longverpleegkundige kan in de eerstelijnszorg de inhalatietechniek controleren, indien er geen controle blijkt te zijn. De inhalatietechniek kan ook worden gecontroleerd bij de apotheek, praktijkondersteuner of door de longverpleegkundige van de poli. Het is belangrijk dat de patiënt de inhalatie(s) inneemt vóór de ADL, omdat dan de meeste inspanning wordt gevraagd. Indien de patiënt op hetzelfde tijdstip meerdere soorten medicijnen moet inhaleren, dan kan de patiënt het beste eerst het luchtwegverwijdende medicijn inhaleren en daarna het ontstekingsremmende medicijn. Het luchtwegverwijdende medicijn zorgt er namelijk voor dat de luchtwegen wijder worden. Hierdoor kan het ontstekingsremmende medicijn dieper en op de juiste plaats in de longen komen. De patiënt heeft jaarlijks recht op een nieuwe voorzetkamer voor zijn dosisaerosolen [11].
Stoppen met roken
Voor mensen met COPD, in elke fase van de aandoening, is stoppen met roken veruit de meest effectieve behandelingsoptie om een (versnelde) achteruitgang van de longfunctie en progressie van de ziekte te voorkomen [12]. Belangrijk is om ook de sociale omgeving van iemand erbij te betrekken.
advies om te stoppen met roken geldt voor iedereen die rookt
motivatie van de cliënt is een belangrijke factor voor het succes
cliënten die gemotiveerd zijn krijgen begeleiding bij het stoppen met roken [12]. Dit kan bijvoorbeeld bij de praktijkondersteuner (POH), werkzaam in de huisartsenpraktijk en wordt dan (meestal) vergoed.
Bewegen
Alle COPD patiënten krijgen een advies op maat met betrekking tot bewegen. Dat wil zeggen dat, in afstemming met de voorkeuren van de patiënt en rekening houdend met de aard en ernst van de inspanningsbeperking en eventuele relevante comorbiditeit een beweegadvies wordt opgesteld. Er bestaat de mogelijkheid een beweegadvies te verkrijgen via een gespecialiseerd fysiotherapeutisch consult (door een fysiotherapeut met aantekening COPD) [12]. Soms wordt dit, of enkele behandelingen vergoed door de zorgverzekeraar.
Tevens is er door de longfonds een beweegkaart opgesteld [13].
Voeding & Dieet
Voeding en dieet Bij COPD-patiënten met een ernstige ziektelast wordt de prognose van de ziekte, naast de mate van dyspnoe en comorbiditeit (met name hartfalen), vooral bepaald door het gewicht(sverlies). Aan een COPD-patiënt met een verminderde voedingstoestand wordt, nadat andere oorzaken van deze voedingstoestand zijn uitgesloten, een dieetinterventie aangeboden. Bij COPD is het belangrijk om ruim voldoende eiwit te gebruiken, als bouwstof voor de spieren. Dit geldt ook bij overgewicht [12].
Management van dyspnoe, hoesten en sputum
Mensen met COPD, ongeacht de ernst van hun ziektelast, kunnen last krijgen van dyspnoe (kortademigheid). Dit treedt gewoonlijk eerst op bij inspanning, maar in een meer gevorderd stadium van de ziekte ook in rust. Ademhalings- en ontspanningsoefeningen kunnen zinvol bijdragen. Naast dyspnoe komt hoesten ook veel voor als voorkomend symptoom en kan zeer belastend zijn. Voor de patiënt is het zinvol om te leren hoe het sputum op de meest effectieve manier kan worden losgemaakt en uit de luchtwegen verwijderd kan worden. Wanneer sprake is van prikkelhoest (zonder sputum) kan de patiënt dit leren op te vangen door middel van adem en ontspanningstechnieken. De fysiotherapeut met aantekening COPD kan de patiënt hierin begeleiden [14].
Pursed Lip Breathing (PLB) en Active Cycle of Breathing Techniques (ACBT) wordt veelal gebruikt. In de folder [14] omgaan met benauwdheid bij COPD staan tips welke de patiënt zelf kan toepassen. Hier vind je een beschrijving.
Acetylcysteïne (merknaam: Fluimucil) kan worden ingezet bij slijm wat moeilijk ophoestbaar is, doordat het slijm te taai of dik is. Fluimucil maakt de slijm vloeibaarder. Fluimucil bevat het actieve bestanddeel acetylcysteïne dat slijmverdunnende eigenschappen heeft en afgeleid is van cysteïne. Daarnaast kunnen bepaalde huis-tuin-en-keukenmiddeltjes, zoals honing in de thee of meer water drinken, helpen om de klachten bij vastzittende hoest te verzachten [12, 15].
Vaccinaties
Alle mensen met COPD komen in aanmerking voor de griepvaccinatie (influenza), dit is om het riscio op longaanvallen door de griep te voorkomen.
Ook worden pneumokokken vaccinaties volgens het rijksvaccinatieprogramma geadviseerd. De indicatie voor pneumokokkenvaccinatie bij COPD patienten onder de 60 jaar vanwege een verhoogd risico wordt in de tweede lijn gesteld [16].
Vernevelen
Bij een patiënt met ernstige exacerbaties die een ziekenhuisopname noodzakelijk maken, is behandeling door het vernevelen van medicatie een optie. Indien een patiënt in de thuissituatie gebruik maakt van verneveling is de keuze van de apparatuur, het juiste gebruik ervan, het reinigen en het evalueren van het resultaat van de behandeling erg belangrijk. Een van de zorgverleners ondersteunt de patiënt bij het juiste gebruik en onderhoud van de vernevelaar en besteedt tevens aandacht aan de ongewenste inhalatoire blootstelling van de huisgenoten van de patiënt aan de medicatie [12]. Leveranciers verstrekken ook veel informatie en kunnen vaak altijd gecontacteerd worden bij vragen.
Zuurstoftherapie
Patiënten met COPD en chronische hypoxemie (in rust overdag) kunnen in de thuissituatie een onderhoudsbehandeling met zuurstof krijgen. De levensduur van de patiënt wordt door de correctie van de hypoxemie via het gebruik van chronisch zuurstof (minimaal 15 uur per dag) aanzienlijk verlengd. De indicatiestelling en initiatie van de onderhoudsbehandeling met zuurstof thuis gebeurt op geleide van arteriële bloedgas door een longarts. Bij patiënten met een vroege, langdurige en ernstige desaturatie (zuurstofsaturatie < 90%) tijdens inspanning kan, in overleg met de longarts, zuurstofsuppletie aangeboden worden. De praktische toepassing van zuurstoftherapie is vanwege de veelheid aan zuurstofsystemen, accessoires, toediening indicaties en toedieningsvormen complex. Het is cruciaal dat een patiënt het zuurstofsysteem krijgt dat door zijn zorgverlener is voorgeschreven. De zorgverlener voert bij de verstrekking van zuurstof medicatiebewaking uit en legt de verstrekking vast in het gedeelde medicatiedossier. Hij informeert de patiënt nadrukkelijk over de risico’s op brandgevaar, zoals bijvoorbeeld (mee)roken, gasfornuis en vette zalf op de huid. Voor de patiënt is het belangrijk dat een en ander gecontroleerd wordt, dat duidelijk is wie hem leert met de zuurstof om te gaan en bij wie hij terecht kan met vragen over de toepassing. De begeleiding en educatie van patiënten vindt plaats door de meest betrokken zorgverlener op basis van specifieke deskundigheid en eigen verantwoordelijkheid. Ook kan de leverancier gecontacteerd worden bij vragen. Deze verstrekken bij levering informatie over het gebruik, onderhoud, do's en don'ts etcetera.
Vaak denken patiënten dat de zuurstofslang niet nat mag worden, echter is dit niet schadelijk voor de zuurstofslang. De patiënt kan de zuurstofvoorziening gebruiken tijdens het douchen [12].
CountAir
De CountAir® is de teller voor je inhalator. Het is het eerste medische hulpmiddel speciaal ontwikkeld voor alle COPD en astmapatiënten die gebruik maken van een dosisaerosol zonder ingebouwde teller. Voor het gebruik van Astmamedicatie en de behandeling van COPD hebben de veel patiënten een dosisaerosol (puffer). De CountAir® houdt het aantal doseringen in de puffer bij door af te tellen. Zo kan je altijd zien hoeveel doseringen er nog in de inhalator aanwezig zijn. De countair wordt niet vergoedt en is te bestellen via de website of via eigen apotheek [17].
Bronnen
6. Longfonds. Longaanval actieplan COPD. [internet]. Beschikbaar via: https://bestellen.longfonds.nl/product/longaanval-actieplan-copd/ [Geraadpleegd op 16 maart 2023].
11. Inhalotor gebruik. [internet]. Beschikbaar via: https://inhalatorgebruik.nl/nl/home [Geraadpleegd op 16 maart 2023].
12. Long alliantie Nederland. Zorgstandaard COPD, 2016. [internet]. Beschikbaar via: https://www.longalliantie.nl/content/LAN_Zorgstandaard_COPD-2016-2.pdf [Geraadpleegd op 16 maart 2023].
13. Longfonds. Beweegkaart. [internet]. Beschikbaar via: https://www.longfonds.nl/beweegkaart [Geraadpleegd op 16 maart 2023].
14. Compassion, voor passende palliatieve zorg bij COPD. Omgaan met benauwdheid bij COPD. [internet]. Beschikbaar via: https://palliatievezorgcopd.nl/wp-content/uploads/2021/11/PF_Omgaan-met-benauwdheid.pdf [Geraadpleegd op 16 maart 2023].
15. Farmacotherapeutisch Kompas. Acetylcysteine (Fluimicil). [internet]. Beschikbaar via: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/a/acetylcysteine__oraal_ [Geraadpleegd op 16 maart 2023].
16. NHG standaard COPD. [internet]. Beschikbaar via: https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/copd#volledige-tekst-medicamenteuze-behandeling-copd {Geraadpleegd op 19 april 2023].
17. CountAir. [internet]. Beschikbaar via: https://www.countair.nl/ [Geraadpleegd op 16 maart 2023].